دکتر جهانبین معاون فرهنگی سابق دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) قزوین و عضو هیئت علمی این دانشگاه
در مقاله ای به بررسی تاثیر فرهنگ بر اقتصاد مقاومتی پرداخته است.
مقدمه:
ماهیت مستقل و ضد امپریالیستى انقلاب اسلامى و تلاش آن براى شکل دهی نظام بین الملل فارغ از سلطه قدرتهاى استکبارى، موجب به هم زدن تعادل بلوکهاى قدرت جهانى و به چالش کشیدن نظم بین المللى ساخته دنیاى شرق و غرب گردید. انقلاب اسلامى با بیان نظریه «نه شرقى نه غربى» توانست ابَر نظمى جمعى مبتنى بر برابرى دولت ها و حاکمیتها و تحقق حقوق الهى و انسانى ملت ها در نظام بین الملل را رقم زند و با احیاى ظرفیتها و امکانات فراموش شده ملت هاى غیر متعهد و نفى انفعال و مرعوبیت در برابر استکبار، درصدد قطع ریشه هاى وابستگى ملت ها به قدرتهاى بزرگ برآید . انقلاب اسلامى با افشاى ماهیت سلطه گرانه و سیاستهاى یک جانبه گرایانه قدرتهاى بزرگ توانست خط بطلانى براسطوره شکست ناپذیرى آنان بکشد و بسترى مناسب را براى حرکتهاى مستقل و آزادىبخش براساس خودآگاهى محرومان و مستضعفان فراهم سازد. این انقلاب با گشودن جبهه سوم در نظام بین الملل یا راه حلى سوم در جهان آزادیخواه توانست با نظم بین الملل مادى گرایانه به مقابله برخیزد و به فرهنگ سازى در زمینه هاى استقلال طلبى و استعمار ستیزى در میان ملت هاى جهان سوم مبادرت نماید. این حقیقت بزرگ انقلاب اسلامی را می‌توان در کلام و دغدغه‌های رهبر و بنیان‌گذار انقلاب اسلامی جستجو کرد و از سویی نیز می‌توان استمرار این نوع نگاه و توجه به تحول مزبور را در سیاست‌ها، راهبردها و روش‌های اجرایی و عملیاتی مبتنی بر اندیشه و سیره ایشان مشاهده نمود. تأکید بر فرهنگی بودن انقلاب اسلامی و اصرار بر استقلال از دیگر قدرتها و بازیابی هویت خودی، ازجمله مسائلی است که در آراء امام(ره) به صورت جدی درخصوص انقلاب اسلامی مطرح شده و از این منظر انقلاب اسلامی پاسخی به بحران هویتِ شکل‌گرفته براثر سیاست‌های عصر پهلوی بوده است. امام راحل(ره) در اینباره می فرمایند:
” مسئله اساسی ما این نبود که رژیم سلطنتی برود و قطع ایادی دیگران بشود، اینها همه مقدمه بود برای مسئله اساسی ما؛ و آن اسلام است. انبیا که جنگ میکردند با مخالفین توحید مقصدشان این نبود که جنگ بکنند و طرف را از بین ببرند، مقصد اصلی این بود که توحید را در عالم منتشر کنند”
امام راحل در جای دیگری در بیانی بسیار مهم می فرمایند:
” من بار دیگر از مسئولین بالای نظام جمهوری اسلامی می خواهم که از هیچ کس و ازهیچ چیز جز خدای بزرگ نترسند و کمرها را ببندند و دست از مبارزه و جهاد علیه فساد وفحشای سرمایه داری غرب و پوچی و تجاوز کمونیزم نکشند که ماهنوز در قدمهای اول مبارزه جهانی خود علیه غرب و شرقیم .مسئولان ما باید بدانند که انقلاب ما محدود به ایران نیست . …چه کسی است که نداند مردم عزیز ما در سختی هستند و گرانی و کمبود بر طبقه مستضعف فشار می آورد،ولی هیچ کس هم نیست که نداند پشت کردن به فرهنگ دول دنیای امروز و پایه ریزی فرهنگی جدید بر مبنای اسلام در جهان و برخورد قاطع اسلامی با امریکا و شوروی ،فشار و سختی و شهادت و گرسنگی را به دنبال دارد و مردم ما این راه را خود انتخاب کرده اند و بهای آن را هم خواهند پرداخت و بر این امر هم افتخار می کنند. این روشن است که شکستن فرهنگ شرق و غرب ، بی شهادت میسر نیست”
امام خمینی(ره) با اشاره به درگیری با ابرقدرتها در مسیر گسترش نفوذ اسلام در بیانی تاریخی می فرمایند:
“ما این واقعیت و حقیقت را در سیاست خارجی و بین الملل اسلامی مان بارها اعلام نموده ایم که درصدد گسترش نفوذ اسلام در جهان و کم کردن سلطه جهان خواران بوده و هستیم.حال اگر نوکران آمریکا نام این سیاست را توسعه طلبی و تفکر تشکیل امپراطوری بزرگ می گذارند از آن باکی نداریم و استقبال می کنیم”
بدیهی است چنین ترازی از اهداف که به دنبال نابودی نظامهای لیبرالیستی و کمونیستی و درافکندن طرحی نو بر پایه مبانی اسلام در جهان است، شکاف پارادایمی همیشه فعالی را میان جمهوری اسلامی و مستکبرین ایجاد خواهد کرد.ترورها، جنگ تحمیلی، تحریمها و … همه و همه در همین راستاست.
بر این اساس، نوام چامسگی نویسنده مشهور آمریکایی اعتقاد دارد:
«تا زمانی که ایران مستقل باقی بماند و در برابر سلطه آمریکا سر تسلیم فرود نیاورد دشمنیها و مخالفت‌های آمریکا ادامه خواهد داشت جمهوری اسلامی ایران از نظر آمریکا غیر قابل پذیرش است چون از استقلال خود چشم‌پوشی نمی‌کند.»
ودر بیانی دیگر،مارتین اینرایک معاون خاورمیانه‌ای وزارت خارجه آمریکامطرح می کند:
«مجازات و تنبیه انقلاب اسلامی درس عبرتی برای کشورهایی خواهد بود که در مسیر استقلال و رهایی از سلطه آمریکا گام برمی‌دارند.»
در هین راستا، دشمنیها بدون انقطاع در هر مقطع شکل خاصی به خود گرفته و متناسب با شرایط و قدرت جمهوری اسلامی ایران تعریف خاصی یافته است.اینک که جمهوری اسلامی پس از سی و سه سال نه تنها از بین نرفته بلکه از جهات سیاسی، نظامی، علمی و … قدرتمند تر گشته و تحولات منطقه با شکل گیری بیداری اسلامی به نفع او و به زیان رقیب رقم خورده است، شدیدترین و وحشیانه ترین تحریم ها علیه جمهوری اسلامی اعمال شده است.تحریم فروش نفت و بانک مرکزی و ارز و طلا، آخرین اقدامی است که می شود در حوزه تحریمی علیه جمهوری اسلامی متصور شد.بی شک علت اثرگذاری این تحریمها ریشه در ساختار تک محصولی و رانتیر بودن دولت دارد.بدین نحو که نفت به عنوان سرمایه ملی فروخته می شد و بدون زحمت خاصی، دلارهای نفتی وارد کشور می شد و با توجه به این فراوانی، هرجا نقصی در جریان تولید و … اتفاق می افتاد سریعا این نقص با واردات جبران می شد و یا این سرمایه، صرف کالاهای لوکس و مصرفی می گردید.و طبیعی است که اکنون که در فروش نفت و دریافت ارز دچار مشکل شده ایم، این فراوانی که همگان را به عافیت طلبی می کشاند با نوعی کمبود و تنگنا روبرو شده است.
مقام معظم رهبری، راه برون رفت از این وضعیت را در اقتصاد مقاومتی دیده اند.اقتصادی که توان مقاومت در برابر بیشترین شوک ها و فشارها را دارد و تلاش می کند در عین پرهیز از اسراف و تبذیر، تولید داخل را پررونق نگه دارد وو ابستگی را به خارج کاهش داده و منطقی نماید.
طبیعی است مهمترین اقدامی که در چنین شرایطی می باید انجام گیرد اتکاء به ظرفیت داخل و پررونق کردن تولید داخلی است تا ضمن قطع وابستگیهای کاذب به ارز، موجبات شکوفایی اشتغال از یکسو و پایین آمدن قیمت تمام شده از سوی دیگرگردد.این اتفاقی است که ناگزیر از آنیم.اما بی شک تا تحقق چنین اقتصادی و ترمیم خلاءها و ضعفها، دوران به نسبت سختی در پیش خواهیم داشت.سختی که قطعا آسایش و عزت مدام به دنبال دارد.
با چنین مقدمه است که فرهنگ به خوبی جایگاه کلیدی خود را در اقتصاد مقاومتی نشان می دهد.در تبیین این جایگاه می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
الف- روحیه قناعت و پرهیز از مصرف گرایی:
روحیه قناعت و پرهیز از مصرف زدگی از مهمترین لوازم مبارزه است.بی شک ملت رفاه زده و مصرف گرا، تاب تحمل محرومیتها و فشارها رانخواهد داشت و با افزایش فشارها دست از آرمانها خواهد شست.و این همان چیزی است که دشمن در تحمیل تحریمها بدان امید بسته است. امام راحل با بیان این نکته که “با زندگی اشرافی و مصرفی نمیتوان ارزشهای انسانی – اسلامی را حفظ کرد” مردم ایران را به انتخاب یکی از دو گانه متباین عزت و رفاه زدگی دعوت کرده و می فرمایند:
“مردم بر سر دوراهی عزت و ذلت قرار داشته و باید تصمیم بگیرد، یا رفاه و مصرف گرایی و یا تحمل سختی و استقلال”
اهمیت حیاتی این مولفه خصوصا در زمانی روشن می گردد که جامعه در انتخاب بین ارزشها و آرمانهای انقلابی به قیمت تحمل فشارها، گرسنگی ها، شهادتها و یا خواستهای دنیوی قرار گیرد و دقیقا در همینجاست که سرنوشت تعیین می گردد! حضرت امام خمینی در این زمینه می فرمایند:
«ملت عزیز ما که مبارزان حقیقی و راستین ارزشهای اسلامی هستند به تجربه دریافتند که مبارزه با رفاه طلبی سازگار نیست و آنهایی که چنین تصوری دارند با الفبای مبارزه بیگانه اند بحث مبارزه و رفاه بحث قیام و راحت طلبی بحث دنیاطلبی و آخرت است که دو مقوله ای که هرگز با هم جمع نمی شود تنها آنهایی تا آخر خط با ما هستند که درد فقر و محرومیت و استضعاف را چشیده باشند. فقرا و متدینین بی بضاعت، گردانندگان و بر پادارندگان واقعی انقلاب ها هستند”.
با چنین اهمیتی، رصد اجتماعی از حیث این شاخص بسیار مهم خواهد بود.در بررسی آگاهی ها، نگرشها و رفتارهای اجتماعی- فرهنگی در ایران که توسط دکتر منوچهر محسنی درسال ۱۳۷۹ به انجام رسیده است نتایج حاصله در این بخش حکایت از آن دارد که ۳/۷۷درصد هموطنان بر این عقیده بودند که همه هموطنان دنبال پولند.۷/۱۳ درصدتاحدودی با این نظر موافق بودندو ۶/۷ درصد با این نظر ابراز مخالفت کردند.این آمار در مردان به صورت ۶/۷۸ درصد موافق و ۸/۶درصد مخالف و در زنان ۷۶درصد موافق و ۵/۸ مخالف می باشد.۲/۴۹ درصد از پاسخ گویان با این نظر که پولدارها همیشه موفقند مخالفند و ۷/۳۰درصد این نظر را تایید کردند و ۳/۱۸ درصد نیز با آن موافقت نسبی داشتند.در بخش سنجش ارزشهای اجتماعی نیز ۲/۶۴ درصد ثروت را تا حدودی مهم می دانند و ۴/۲۵ درصدآن را مهم می دانند و ۸/۹ درصد ثروت را در زندگی بی اهمیت دانسته اند.به عبارت دیگر ۶/۸۹ درصد ثروت را مهم و تا حدودی مهم دانسته اند.در بررسی ارزشها و نگرش های ایرانیان که در ۲۸ استان کشور در سال ۱۳۷۹ انجام شده است نتایج حاصله در این بخش حکایت از آن دارد که مردم چهار مساله اول کشور را به ترتیب امنیت با ۲/۴۶درصد، رفاه با ۵/۳۱درصد، آزادی بیان با ۹/۱۳درصد و مشارکت سیاسی با۴/۸ درصد می دانند.این سوال به نحو دیگری تکرار شده است و آن اینکه دومین مساله کشور از نظر شما کدام است؟نتایج حاصله به این ترتیب است؛رفاه با ۸/۳۹درصد، امنیت با ۴/۲۹ درصد، آزادی بیان با ۲/۱۶ درصد و مشارکت سیاسی با ۵/۱۴ درصد.در بررسی ارزشها و نگرش های ایرانیان (موج دوم)که در ۲۸ استان کشور در سال ۱۳۸۲ انجام شده است نتایج حاصله در این بخش حکایت از آن دارد که مردم چهار مساله اول کشور را به ترتیب رفاه(۱/۳۵)،امنیت(۵/۲۹)، حفظ ارزشهای دینی(۶/۲۱)، مشارکت سیاسی(۲/۸) و آزادی بیان(۵/۶)درصد می دانند.
چنانچه در سطور فوق مشاهده شد در سال ۱۳۷۹ ۵/۳۱ درصد مردم رفاه را دومین مساله کشور بعد از امنیت دانسته اند.در سال ۱۳۸۲ با یک جابجایی ۱/۳۵ درصد مردم رفاه را مساله اول کشور دانسته و ۵/۲۹ درصد امنیت را دومین مساله کشور قلمداد کرده اند.حفظ ارزشهای دینی در این بین با ۶/۲۱ درصد جایگاه سوم را به خود اختصاص داده است.در سال ۱۳۷۹، ۵/۴۷ در صد معتقد به کم رواج بودن گذشت، ۵/۲۵ درصد متوسط و ۹/۲۲ درصد زیاد در بین مردم اعتقاد داشته اند..همچنین در خصوص انصاف ۵/۵۳ درصد مردم معتقد به رواج کم، ۶/۲۹ درصد رواج متوسط و ۶/۱۶ درصد زیاد هستند.در سال ۱۳۸۲، در بخش رواج ارزشها در بین مردم(موج دوم) ۷/۵۵ در صد معتقد به کم رواج بودن گذشت، ۳/۳۱ درصد متوسط و ۹/۱۳درصد زیاد هستند.همچنین در خصوص انصاف ۶/۵۲ درصد مردم معتقد به رواج کم، ۹/۳۴درصد رواج متوسط و ۹/۸ درصد زیاد هستند.در این تحقیق همچنین آمده است که ۷/۴۸ درصد مردم موافقند که بیشتر مردم اگر موقعیتی گیرشان بیاید سر همدیگر را کلاه می گذارند و ۷/۱۰ درصد مردد و ۶/۴۰ درصد مخالفند. در تحقیقی که غلامرضا غفاری در سال ۱۳۸۴ با عنوان “سنجش و تبیین سرمایه اجتماعی در ایران” از طرف دفتر امور اجتماعی وزارت کشور انجام داده است ۹/۴۳ درصد به رواج کم و خیلی کم گذشت، ۷/۳۴ درصد تا حدودی، ۴/۲۱ درصد زیاد و خیلی زیاد معتقد هستند.در خصوص انصاف نیز ۹/۴۱ درصد به رواج کم، ۴۲ درصد تا حدودی و ۱/۱۶ درصد زیاد و خیلی زیاد معتقد هستند.درخصوص میزان بده بستان(کمک) افراد با فامیلهای درجه یک(۷/۷۲ درصد زیاد و خیلی زیاد) و دو(۴۷ درصد زیاد و خیلی زیاد) و دوستان و آشنایان(۶/۳۷ درصد زیاد و خیلی زیاد) درصد بالایی را شاهد هستیم.اما میزان بده بستان با همکاران(۲/۱۹زیاد و خیلی زیاد) و هم محله ایها(۵/۱۱ درصد زیاد و خیلی زیاد) و هم شهریها(۱/۶ زیاد و خیلی زیاد) و افراد غیر همشهری(۷/۳ درصد زیاد و خیلی زیاد) به طرز فاحشی رو به افول است.
در بررسی ارزشها و نگرش های ایرانیان که در ۲۸ استان کشور در سال ۱۳۷۹ انجام شده است ۹/۲۵ درصد از مردم در برابر این سوال که ” فرض کنید رئیس یک اداره هستید و یکی از بستگان نزدیک شما برای کار اداری به شما مراجعه می کند، تا چه اندازه حاضرید کار او را خارج از نوبت انجام دهید؟”ابراز موافقت کرده اند.۲/۲۵ درصد از مردم در برابر این سوال که چه میزان حاضرید جهت دفاع از کشورتان به جنگ بروید جواب منفی داده اند و ۸/۲۰ درصد گفته اند که احتمال دارد به جبهه بروند و ۶/۵۳ درصد اعلام کرده اند که در این شرایط به جبهه خواهند رفت.۱/۶۵ درصد مردم در برابر این پرسش که “اگر پیشرفت و آبادانی کشور نیاز به این داشته باشد که هر ایرانی و از جمله شما یک ماه از سال را در مناطق محروم کشور خدمت کند، شما در چنین شرایطی تا چه اندازه حاضرید این کار را انجام بدهید؟” جواب مثبت داده اند و درصد کسانی که جوابشان بینابین بوده است به ۹/۱۹ درصد رسیده است.۳/۱۲ درصد نیز جواب منفی داده اند.مقایسه دو سوال فوق به وضوح نشان می دهد که تعداد کسانی که حاضرند تا پای جان در دفاع از کشورشان بایستند به صورت قابل توجهی از کسانی که حاضرند محرومیتهای اقتصادی را تحمل کنند کمترند هر چند که در هر دو صورت درصد این افراد بسیار بالا و قابل توجه است. در تحقیق وضعیت و نگرش جوانان ایران که به صورت ملی در پائیز ۱۳۸۰ توسط سازمان ملی جوانان انجام شده است ۱/۷۳ درصد از جوانان معتقدند که گروههای سیاسی عمدتا منافع گروهی را بر منافع ملی ترجیح می دهند.
مشاهده آمارهای فوق نشان می دهد که در مجموع در طول سالیان گذشته میل به تقدم منافع خود بر منافع دیگران افزایش یافته است.همچنین باور بالا به کم بودن رواج گذشت و ایثار در بین مردم از آن جهت مهم است که با چنین اعتقادی که عموم افراد گذشت ندارند و یا سر یکدیگر را کلاه می گذارند آنها نیز به همین سوی سوق داده خواهند شد.
ب- کار محوری:بی شک لازمه دستیابی انقلاب اسلامی ایران به اهداف بلند خود و رفع عقب ماندگی تاریخی ناشی از روی کاربودن حکام وابسته و تلاش در جهت سازندگی همه جانبه جز با کار و تلاش بی وقفه میسر نخواهد شد.بر این اساس مقام معظم رهبری از “وجدان کاری”به عنوان کلید حل مشکلات کشور یاد کرده و در این خصوص می فرمایند:
“اگر کننده کار، وجدان کاری داشته باشد، آن کار به بهترین شکل انجام خواهد یافت. این، آن چیزی است که کلید مشکلات کشور است.”
ایشان در جای دیگری شرط رهایی از تسلط دشمنان را توجه به مقوله کار دانسته و می فرمایند:
” اگر بخواهید دشمن بر شما مسلّط نشود، باید خوب کار کنید. همه باید خوب کار کنند. “
ایشان شرط استعلاء کشور و رسیدن به جایگاه الگو را توجه به کار دقیق دانسته و در این خصوص می فرمایند:
” همه باید کار را برای خدا و دقیق انجام دهند، تا انشاءالله این کشور اسلامی و این ایران سرافراز و سربلند، بتواند در مقابل دشمن بایستد و به همه بفهماند که به برکت اسلام ــ که «الاسلام یعلوا ولا یعلی علیه» ــ هیچ کس نمیتواند نسبت به این ملت، استعلا و استکباری داشته باشد.”
ایشان شرط پیشبرد همه امور را، کار معرفی کرده و می فرمایند:
” این که انسان حوصلهى کار کردن نداشته باشد، غلط است. جوان باید کار کند، محصل باید کار کند، دانشجو باید کار کند، روحانى باید کار کند، صاحب سرمایه باید کار کند، کارگر باید کار کند؛ هر کدام کار خودشان را بکنند. فعال صنعتى و فعال کشاورزى باید تلاش کنند؛ فعال سیاسى و اجتماعى باید تلاش کند؛ همه اینها به سمت هدف سربلندى و پیشرفت روزافزون این ملت و این کشور است. وقتى اینطور شد، همه چیز پیش خواهد رفت”.
مقام معظم رهبری نه تنها به کار بلکه به کار جهادی تاکید نموده و در این خصوص می فرمایند:
“وقتى این ملت به هدفهاى خود دست پیدا خواهد کرد و مشکلات گوناگون را از سر راه خود برخواهد داشت که ایمان و جهاد در میان مسؤولان به عنوان یک ارزش شناخته شود. این جهاد، جهاد علمى، جهاد عدالتخواهى و جهاد مدیریتى و اقتصادى است. مدیران کشور، مسؤولان، و پشت سر آنها مردم وقتى این شعارها را مد نظر قرار دهند، حرکت کشور به سمت هدفها و آرمانهاى خود پُرشتاب و موفق خواهد شد.”
ارزیابی وضعیت موجود نیز از حیث این شاخص بسیار راهگشاست.بر اساس تحقیقات صورت گرفته نرخ بهره وری کار در ایران ۲۰ الی ۲۵ دقیقه در روز می باشد. در حالیکه متوسط جهانی ۵/۵ ساعت است.این زمان در هفته به ۶ تا هفت ساعت می رسد. طبق آماری دیگر،نرخ کار روزانه در بخش دولتی در ایران ۱٫۴ ساعت و در بخش خصوصی ۲٫۶ ساعت است.همچنین سرانه مفید کار در ایران سالانه ۸۰۰ ساعت است در حالیکه این میزان درژاپن ۲۴۲۰ ساعت و کره جنوبی ۱۹۰۰ ساعت است. این میزان در چین ۱۴۲۰ ساعت، آمریکا ۱۳۶۰ ساعت، ترکیه ۱۳۳۰ ساعت، پاکستان یکهزار و ۱۰۰ ساعت، افغانستان ۹۵۰ ساعت، آلمان ۱۷۰۰ ساعت است.
بر اساس اعلام جامعه جهانی کار در ایران زمان کار مفید پرسنل فقط ۲۲ دقیقه است که در آلمان این میزان ۷ ساعت و ۲۰ دقیقه و در ژاپن در حدود ۸ ساعت است . در تحقیقی که دکتر منوچهر محسنی در سال ۷۴ انجام داده است حدود ۶۲ درصد مردم شانس را عامل مهمی در نیل به موفقیتهای اجتماعی دانسته اند. ۲/۱۸ درصد با آن تا حدودی موافقند و تنها ۸/۱۷ درصد با آن مخالفت کرده اند.شاید از این نتیجه بتوان به دست آورد که در نگاه اجتماعی در مقایسه با اثر کار،عامل شانس برای رسیدن به موفقیت اجتماعی اهمیت بیشتری دارد.
در تحقیقی که غلامرضا غفاری در سال ۱۳۸۴ با عنوان “سنجش و تبیین سرمایه اجتماعی در ایران” از طرف دفتر امور اجتماعی وزارت کشور انجام داده است ۹/۵۱ درصد مردم معتقدند که وجدان کاری در بین مردم بسیار کم و کم رواج دارد.۹/۳۵ درصد به رواج تا حدودی معتقدند و تنها ۱/۱۲ درصد از مردم معتقدند کع وجدان کاری به صورت زیاد و خیلی زیاد در مردم رواج دارد.در خصوص احساس مسئولیت نیز ۹/۴۶ درصد به رواج کم و خیلی کم، ۹/۳۹ درصد به رواج تا حدودی و ۱/۱۲ درصد به رواج زیاد و خیلی زیاد معتقدند.در خصوص رواج ارزشهای مثبت، وجدان کاری کمترین جایگاه را در جامعه از نظر پرسش شوندگان به خود اختصاص می دهد.در پیمایش ملی سنجش سرمایه اجتماعی در ایران که از جامعه آماری مجموع افراد ۱۵ سال به بالادر خانوارهای معمولی شهری ساکن در مراکز ۳۰ استان کشور در تابستان ۱۳۸۵ توسط سازمان بهزیستی انجام شده است در زمینه طرز تلقی از موثرترین راه حل مشکلات در اولویت اول اکثریت نمونه ۷/۴۶ درصد بر شیوه های فرهنگی در قالب گفتگو و استدلال تأکید کردند . اولویت دوم با ۴۵ درصد به برقراری رابطه دوستانه و خویشاوندی یعنی شیوه های اجتماعی تأکید داشته اند . نفوذ اداری و پارتی بازی با ۹/۳۶ درصد در اولویت سوم بالاترین رقم را داشته و شیوه های اقتصادی مثل پرداخت پول هم آخرین راه حل برای رفع مشکلات بوده است.
ج- باور به توانمندی داخلی
ملتی که بناست با کنارزدن نظامات فکری حاکم بر جهان،طرحی نو درافکنند باید به این باور رسیده باشند که می توانند.این مولفه را از منظر امام راحل(ره) و مقام معظم رهبری توضیح می دهیم.خودباوری در نگاه امام(ره) جایگاه ویژه ای دارد و پیشبرد همه امور را در گرو آن می داند. اگر این معمای روحی و فکری حل شود نخستین و اساسی ترین قدم برای رسیدن به خودکفائی و استقلال برداشته شده است. ایشان در اینباره می فرمایند:
«اعتماد به نفس بعد از اعتماد به خداوند منشأ خیرات است.»
امام خمینی با الهام از کلام الهی می فرمایند:
” اساس همه شکست ها و پیروزی ها از خود آدم شروع می شود. انسان باورش این است که نسبت به آن کار ضعیف است نمی تواند آن کار را انجام بدهد، هرقدر قدرت ارتشی زیاد باشد،لکن قدرت روحی نداشته باشد و یا باورش آمده باشد که در مقابل فلان قدرت نمی تواند ایستادگی کند این ارتش محکوم به شکست است. “
امام چنان به نقش باورهای محدود کننده و رهایی بخش معتقد است که آن را اساس رشد و یا زوال افراد و ملت ها می داند و در این باره می گوید :
“یک ملت وقتی که یک مطلب را باور کرد که می تواند انجام دهد ، انجام خواهد داد. اساس باور این دو مطلب است، باور ضعف و سستی و ناتوانی و باور قدرت و قوه توانایی، اگر ملت این باور را داشته باشد که ما می توانیم در مقابل قدرتهای بزرگ باشیم ، این باور اسباب این می شود که توانایی پیدا کنند و در مقابل قدرتهای بزرگ ایستادگی می کنند”
از نطر ایشان مهم این است که ما خود را باور کنیم و از افکار محدودکننده خود را رهایی بخشیم و این گام بزرگ را برداریم که « بفهمیم که خودمان هم می توانیم»
از نظر امام(ره) اساس استقلال همین خودباوری واعتماد به نفس است.ایشان در این خصوص می فرمایند:
“بزرگترین وابستگی ملت های مستضعف به ابر قدرتها و مستکبرین، وابستگی فکری و درونی است که سایر وابستگی ها از آن سرچشمه می گیرد. و تا استقلال فکری برای ملتی حاصل نشود ، استقلال در ابعاد دیگر حاصل نخواهد شد.
ایشان در جای دیگر می فرمایند:
“هیچ ملتی نمی تواند استقلال پیداکند الا اینکه خودش،خودش را بفهمد و تا زمانی که ملت ها خودشان را گم کرده اند و دیگران را به جای خود نشانده اند،نمی توانند استقلال پیدا کنند.”
امام خمینی(ره) ضمن یاد نمودن از وابستگی فکری به خارج و اجانب به عنوان سر منشأ همه وابستگی‌ها و ریشه‌ی اصلی تمام گرفتاری‌های یک ملت بر این امر تأکید می‌نمایند که «تا این وابستگی فکری هست […] ما نمی‌توانیم استقلال پیدا کنیم.»
ایشان باز در این زمینه می فرمایند :
” بزرگترین فاجعه برای ملت ما این وابستگی فکری است که گمان میکنند همه چیز از غرب[است] و ما در همه ابعاد فقیر هستیم. این وابستگی فکری، وابستگی عقلی، وابستگی مغزی به خارج منشا اکثر بدبختیهای ملتها و ملت ماست. ”
مقام معظم رهبری نیز در این خصوص می فرمایند:
“اگر بخواهیم به آرمانها برسیم، احتیاج دارد به اعتماد به نفس. باید بگوئیم میتوانیم”
ایشان در جای دیگری می فرمایند:
“اعتماد به نفس ملی یکی از ضرورتهای ملت ماست در همهی دورانها؛ بخصوص در این دوران. علت این، بخصوص هم این است که دشمن در صحنههای گوناگون در گلاویز شدن با ملت ایران ناکام مانده؛ حالا دنبال شیوههای جدید، راههای جدید، حیلههای جدید است و مکرهای جدیدی میکند؛ «و مکروا و مکر اللَّه». شما هم که بندهی خدا هستید، در مقابل مکر او، در مقابل ترفند او باید هوشیاری ویژهی خودتان را داشته باشید. اینکه راجع به اعتماد به نفس حرف میزنم، یکی از عللش این است. این هوچیگریها اول در چهار نفر به اصطلاح نخبههای ما اثر بگذارد، از طرف ملت ایران احساس شرم کنند در مقابل آن هتاک غربی، و آنها شروع کنند به حمله کردن؛ اعتماد به نفس ضربه بخورد. توجه داشته باشید که این هوچیگریها یکی از شیوههای سهگانه برای متزلزل کردن اعتماد به نفس یک ملت است”
د- عطف توجه به مصرف کالای ایرانی: از جمله نقاط کلیدی است که می تواند رونق کار و سرمایه ایرانی را به دنبال داشته باشد. در همین راستا، مقام معظم رهبری دلبستگی به تولیدات بیگانه و بی‌اعتنایی به تلاش کارگر ایرانی را نوعی بیماری و عادت بد می دانند که پول و ثروت کشور را به جیب کارگر خارجی سرازیر میکند و از همین رو مصرف کالاهای ساخت داخل را یکی از مجاهدت‌های ضروری برشمردند.طبیعی است تحقق این امر علاوه بر افزایش کمیت و کیفیت، نیازمند نوعی فرهنگ سازی و توجه به اهمیت این نوع از مجاهدت است.
ه- مصرف بهینه و موثر مصرف بهینه و موثر نیز در شکل گیری اقتصاد مقاومتی حائز اهمیت است.اگر عمده توجه جامعه به سمت کالاهای لوکس و مصرفی باشد و امکان تامین آنها در داخل نباشد، طبیعی است که دولت برای وارد کردن آن تحت فشار قرار خواهد گرفت و آسیبهای جدی از این ناحیه به منابع ارزی وارد خواهد شد.اگر دولت به این امر نیز مبادرت نکند با توجه به تغییر ذائقه مردم، در آنها نارضایتی ایجاد خواهد شد.بر این اساس ، تحقق مساله حاضر نیازمند فرهنگ سازی است.
و- اتقان در کاردر کنار مسائل فوق، اتقان کار نیز از جمله امور کلیدی است که می تواند در سوق دادن مردم به مصرف کالای داخل موثرباشد.اهتمام به این جمله پیامبر مکرم اسلام که “رحم الله من عمل عملا فاتقنه” و نهادینه کردن آن در جامعه، نیازمند توجه جدی به فرهنگ سازی است.اینکه هر فردی هرکاری را که انجام می دهد به بهترین نحو انجام دهد مساله ای بسیار مهم و کلیدی است و نقش بی بدیلی در رشد جامعه دارد.
ز- تقویت عقلانیت
تقویت عقلانیت در جامعه که یکی از مهمترین مولفه های آن دوراندیشی و عاقبت نگری است می تواند نقش مهمی در افزایش ایستادگی مردم در برابر تحریمها داشته باشد.این نقش حداقل از دو جهت قابل ارزیابی است.
الف- توجه به هندسه در حال گذار جهان و منطقه به خوبی نشان می دهد که جهان در آستانه وضع حملی جدی و شکل گیری نظمی جدید است.تن پروری و عافیت طلبی و راحت گزینی یک ملت موجب خواهد شد که آن ملت نتواند در جایگاه مناسب خود قرار گیرد و بالطبع در آینده یوغ اسارت و وابستگی به گردن خواهد افکند.
ب- آینده نگری موجب خواهد شد مردم به سوی مصرف کالای ایرانی با همه نقصهای احتمالی سوق یابند و بدانند گر صبر کنی زغوره حلوا سازی!
جمع بندی:
با توجه به این نکات که به اجمال بیان شد به وضوح به دست می آید که از جمله مهمترین و شاید مهمترین نقش در شکل گیری اقتصاد مقاومتی بر عهده فرهنگ است و از هینروست که بدون تحقق “جامعه تراز انقلاب اسلامی” در امر تحقق اقتصاد مقاومتی، توفیقی حاصل نخواهد شد.رصد وضعیت اجتماعی نشان می دهد که جامعه از منظر فرهنگی با چالشهای جدی روبروست و اگر راهبرد مناسبی در حوزه فرهنگی اتخاذ نشود چه بسا که تدابیر اتخاذ شده در جهت تحقق اقتصاد مقاومتی، کامیاب نگردد.
